دکتر حجت‌الله عباسی
عجب حکایتی است این فضای مجازی! کاربران شبانه‌روز و بدون وقفه در معرض بمباران انبوه اطلاعات درست و غلط قرار دارند. در مواقعی این اطلاعات دستمایه تصمیمات و قضاوت‌ها قرار می‌گیرد و نه تنها بر ادراک و رفتار خود بلکه بر زندگی دیگران نیز اثر می‌گذارد.
صواب آن است که در فضای دوم چیزی را گز نکرده پاره نکرد. نان کسی را بی‌جهت آجر نکرد و در مواقع ضروری آب را از سرچشمه بست.
در بازار مکاره فضای دوم (فضای مجازی)، سطح مردم‌فریبی و دستکاری اطلاعات به مراتب گسترده‌تر و چالش برانگیزتر از فضای اول (فضای واقعی) است.
هر روز خبرهایی از فضای دوم منتشر میشود که همگان انگشت حیرت را بر دندان می‌گیرند. افرادی در دام کلاهبرداران اینترنتی اسیر شده و یک شبه زندگی را باخته‌اند. یکی در زمینه تجارت، یکی دیگر در زمینه دوستی، یکی اعتماد به اطلاعات جعلی، یکی افشای اطلاعات زندگی شخصی ، فریب نیرنگ‌های افراد بی نام و نشان را خورده و اسیر دام‌های فریبنده آنان شده‌اند. افرادی از همین طریق به صفوف تروریست‌ها درآمده و موقعیتی بهتر از یک قاتل نصیب آنان نشده است. کاربرانی ارتباطات اجتماعی آنها با دوست، فامیل و دیگران دچار سوتفاهم شده است. اخباری از این دست کم نیستند.
زندگی در فضای دوم به مراتب پیچیده‌تر از زندگی در فضای اول است.همان گونه که زندگی در فضای واقعی بدون کسب مهار‌ت‌ها و پرورش دائمی آنها نشدنی است، در فضای مجازی کسب این مهارت ها ضروری است وگرنه چه بسا که کاربران در تورهای زهرآگین دیگران گیر افتند.
یکی از مهارت های بسیار مهم برای زیست آگاهانه در فضای دوم «تفکر انتقادی» است. در فضای دوم جنس کسب و کارها از نوع اطلاعات و دانش است و مهارت اصلی برای زندگی در این فضا «تفکر انتقادی» است.
کاربران باید توانایی‌های فکری خود را افزایش دهند. با انواع نیرنگ‌ها و پیام‌های فریبنده آشنا شوند تا از گزند آسیب‌ها مصون بمانند. خود را در معرض بی‌جهت پیام‌های آسیب‌زا قرار دادن و بدون دریافت هیچگونه مابه ازاء به خود و دیگران ضرر رساندن، از عقلانیت و خردورزی به دور است.
عقلانیت ایجاب می کند که بدون تشخیص، تحلیل و ارزیابی اطلاعات سریع متقاعد نشویم و با «خودتجهیزسازی» با اطلاعات آلوده مقابله کنیم.
شرط اساسی زیست در این فضا این است که قدرت تفکر و استدلال را بارور کنیم، بی‌جهت مهر تایید بر اندیشه‌های دیگران نزنیم و یا بی‌جهت به اندیشه‌های دیگران حمله نکنیم.
همه کاربرانی که در این فضا زیست می‌کنند، باید خود را به مهارت تفکر انتقادی مجهز کنند تا از این رهگذر از اطلاعات بیهوده و جعلی جلوگیری و به اطلاعات قابل اعتماد دست یابند.
بدون داشتن تفکر انتقادی حرکت کردن در وادی پرسنگلاخی مانند فضای مجازی، مشکلات ریز و درشتی را در کمین کاربران قرار می‌دهد و چه بسا که زندگی آنها را دچار تنش های ناخواسته کند.
تفکر انتقادی، یعنی به حرکت درآوردن قدرت تفکر و بارور کردن اندیشه و به مثابه چراغی است که با تاباندن نور برتاریکخانه‌ها از جانشین شدن ادعاها بر جای واقعیت‌ها جلوگیری می‌کند.
تفکر انتقادی یعنی خوددروازه‌بانی اطلاعات و وارسی اجمالی ادعاها و اجازه ندادن به هر پیامی برای عبور از دروازه‌های اطلاعاتی است.
تفکر انتقادی یعنی این که برای حفاظت از ارزش‌ها، هنجارها و باورها، حریم حفاظتی ایجاد کرده و از فرو غلتیدن در دام‌هایی که توسط دیگران ساخته و پرداخته شده است پرهیز کنیم.
باید در انتخاب مراجع فکری و مجاری اطلاعات و به ویژه منابع اطلاعات دقت کرد. در اولین مواجهه با مطالب دیگران، اِعمال سطحی از شک و تردید درباره پیام‌ها و بدون سوگیری شخصی و تعصب فردی یا گروهی و درباره موضوع فکر کردن ضروری است.
پرسش‌گری لازمه کنشگری در فضای دوم است. به ویژه طرح سوال‌هایی درباره چرایی و چگونگی پیام‌ها، خبرها، رخدادها و هر گونه اطلاعات در این فضا ضروری است.
- نویسنده: دکتر حجت‌الله عباسی
- منبع خبر: کانال مطالعات رسانه و ارتباطات
